Sir Robert Walpole (1676-1745) var den første Prime Minister (statsminister) i England . I 1720 var det økonomisk krise – eller skandale – er vel rettare. Det er såleis ikkje noko nytt det som vi opplever no og det som skjedde ved det store krakket 1928.
Sir Robert Walpole - Prime Minister og aksjespekulant
I 1720 vart det bestemt i regjeringa å opprette eit stort nytt handelsforetak ”The South Sea Company” – Sydhavskompaniet – som skulle utnytte handelen med Sør-Amerika til eigen fordel. Som takk for å få monopol med denne handelen, skulle dette private selskapet overta 600 mill. kroner av statsgjelda.
Walpole var då finansminister og han åtvara og meinte at dette var ei farleg forretning. ”Bobla vil sprekke,” meinte han, men fekk ikkje forståing for sitt syn. Aksjehandelen i det nye selskapet førte til ville tilstandar på pengemarknaden i London. Aksjane steig til svimlande høgder. Sjølv vanlege menneske ville vere med i kappløpet og sette seg i botnlaus gjeld for å få tak i aksjar og kapre sin del av eventyret.
Walpole sjølv hadde ikkje sterkare moralske bekymringar enn at han og vart med på leiken. Då han tok til å selje aksjane medan dei enno var stigande, spurde venene hans om han hadde gått frå forstanden. ”Eg greier meg med ei forteneste på tusen prosent,” sa den lure reven.
Nokre dagar seinare sprakk Sydhavsbobla. Pengemarknaden og finansverda var styrta ut i kaos og elendigheit. Landet sto framfor økonomisk samanbrot. Og mannen som vart beden om å redde det som var igjen, var nettopp Walpole – den einaste som hadde åtvara på førehand.
Slik gjekk det til at Robert Walpole vart utnemnd til første lord av skattkammeret og i tillegg Prime Minister – førsteminister – som den første i Storbritannia si historie.
Det vert ofte sagt av vi lærer av historia, men eg er ikkje så sikker på at det er sant.
Kommentarar
Korleis var det her til lands i tida da Sir Robert Walpole utfalda seg der borte i England? Den illgjetne Ole Alsing hadde ord på seg som "det vondaste mennesket i Møre og Romsdal". Det var nokre bønder som hamna i rettssalen og også i fengsel fordi dei ikkje ville finne seg i råskapen frå øvrigheita. Timeglaset begynte så smått å renne ut for danskeveldet. I Osdalen står ein minnestein for ein som protsterte, men her eg sit er namnet borte for meg
Kva minne/kunnskap har vi om 1700-talet slik det arta seg f.eks. i Hjørundfjorden?
Dei to vart dømde, men dommen vart anka til lagretten. Ottar døde før saka nådde så langt, men Lars vart send på eit halvt års straffearbeid på Bergenhus festning.
I 1970 vart det reist ein bautastein til minne om Ottar Osdal og kampen hans mot styresmaktene. Minnesteinen står på heimgarden til Ottar i Osdalen.
Eg synest at Hjørundfjordboka - Kultursoga I - har mykje opplysningar om livet i Hjørundfjord for 400 år sidan. Tilfeldig opnar eg sidene 314 - 321 og får lese om bygdeliv og samfunnsmoral + ein hekseprosess som enda med halshogging og bål i 1664.